Empati, Yardımlaşma ve Eşitlik Üzerine

İş yaşantımızda ya da sosyal ilişkilerimizde empati, işbirliği, eşitlik ve karşılık verme gibi kavramlar, bizlerin bu kavramları nasıl algıladığımız ve günlük hayatımızda nasıl uyguladığımız hem bireysel hem toplumsal anlamda yaşam kalitemizi etkiliyor ve belirliyor.

Araştırmacılar bu alanda birçok çalışma yapıyorlar. Bu çalışmaların bir kısmı, sadece insanlar ile değil, daha az akıllı olduklarını düşündüğümüz hayvanlar üzerinde de yapılıyor. Bu yazımda sizlerle, konu kapsamında ortaya konulan bir dizi araştırma ve deneyi içeren Frans de Waal’ın konuşmasını ve deneylerini paylaşmak istiyorum.

Bu araştırmalar kapsamında Waal ve Sarah Brosnan tarafından gerçekleştirilen Adalet Deneyi sosyal medyada oldukça ünlendi. Aşağıdaki ilk videoda, bir Amerikan üniversitesinde yapılan bu deneyin görüntüleri yer alıyor.

Deney şu şekilde gerçekleşiyor; iki maymun birbirini görebilecek şekilde konumlandırılıyor. Önce iki maymuna da, içerideki taşı vermesi karşılığında çok sevdikleri üzüm veriliyor. 25 kere tekrarlanan bu işlem sırasında hiç bir sorun çıkmıyor.

Daha sonra sağdaki maymuna, içerideki taşı vermesi karşılığında, yine üzüm veriliyor. Soldaki maymuna da aynı işlem uygulanıyor ama bu sefer taş karşılığında hoşlanmadıkları bir yiyecek olan salatalık veriliyor.

Tüm olayın farkında olan soldaki maymun bu duruma her seferinde aşırı derecede tepki veriyor ve salatalığı verene geri fırlatıyor.Hatta taşı duvara çarpıp, ardından kendi çabasıyla kafesten çıkarak, hak ettiği şeyi kendi almanın yollarını arıyor. Adaletsizlik, uğrayanı çileden çıkarıyor.

 

Yazımın başında ifade ettiğim gibi, bu alanda yapılan çalışmalar sadece yukarıdaki deney ile sınırlı değil. Bilim insanları daha birçok soruyu sorup cevaplarını arıyorlar.

Örneğin iyilik yapmak sadece insanlara mı özgüdür?

Hayvanlar da belli bir iş için işbirliği yaparlar mı?

Yardımlaşmak ve iyilik yapmak hayvanlar arasında da geçerli midir?

Birileri daha az çalışırken, birilerinin daha çok çalıştığı işbirliği modelleri hayvanlar arasında da var mıdır?

Tüm bunlar biz insanlar için bir şey ifade ediyor mu?

Empati, işbirliği, eşitlik, karşılık verme ve diğerlerinin iyiliğini düşünme gibi davranışlar sadece insanların bir özelliğiymiş gibi duruyor. Ancak Frans de Waal aşağıdaki konuşmasında hayvanlar ile yapılmış davranış testlerinin oldukça şaşırtıcı görüntülerini paylaşıyor. Bu görüntülerde, bu ahlaki özelliklerin çoğunu hayvanlarla paylaştığımızı görüyoruz. Yukarıda yer verilen ilk videodaki deneye diğer birçok örnekten sonra bu konuşmanın sonunda detayları ile tekrar yer veriliyor.

Verilen örneklerdeki çalışmalar üzerinde düşünmeye değer.

İyi seyirler.